Fræðslumyndbönd um áhrif orkudrykkja og nikótíns

Fræðslumyndbönd sem ætluð eru grunn- og framhaldsskólum, en handritin eru skrifuð í samstarfi við sérfræðinga hjá Háskóla Íslands og SÁÁ.
Höfundur er Dr. Lára G. Sigurðardóttir

Draumur í dós fjallar um áhrif orkudrykkja á líkamann – 4 myndbönd

1 2 3 4

Martröð í munni

Martröð í Munni um áhrif nikótíns á líkamann – 3 myndbönd

1 2 3

Umræður fyrir “Martröð í munni”

Spurningar til að efla skilning og gagnrýna hugsun

Myndband 1: Hvað er nikótín og hvernig breytir það heilanum?

Hvað gerir nikótín í líkamanum?

Taugaeitur
Örvandi efni
Veldur fíkn

Hvaða vörur innihalda nikótín?

Nikótínpúðar
Veip/rafrettur/rafsígarettur
Sígarettur
Neftóbak

Hvernig hefur nikótín áhrif á heila unglinga?

Nikótín fer mjög hratt upp í heilann (innan 10-20 sekúndna) og ræsir heilann með því að losa m.a. adrenalín og dópamín, sem veldur stuttri vellíðan eða aukinni orku, meiri einbeitingu í nokkrar mínútur.
Með tímanum minnkar þín náttúrulega dópamínframleiðsla og dópamínviðtakar (sem ræsa taugafrumurnar) virka verr. Það þýðir að þú þarft alltaf meira og meira nikótín til að losa dópamín. Því verður erfiðara að finna fyrir ánægju og þú þarft núna nikótín til að líða eðlilega.
Nikótín losar adrenalín og kortisól og virkjar möndluna sem er kvíðastöðin í heilanum. Það veldur kvíða- og streitu. Því meira sem þú notar, því meiri hætta á kvíða og streitu.

Hve lengi er heilinn að þroskast – og af hverju skiptir það máli?

Heilinn þroskast til 25-30 ára
Unglingsheili er sérstaklega næmur fyrir nikótíni og myndar hraðar taugabrautir sem tengjast fíkn

Hvaða fráhvarfseinkenni koma fram þegar nikótín fer úr líkamanum?

Pirringur
Einbeitingarleysi
Eirðarleysi
Pirringur
Depurð
Reiði
Kvíði
Höfuðverkur
Svefntruflun
Lífið hættir að vera skemmtilegt án nikótíns

Myndband 2: Hvað er fíkn og hvaða áhrif hefur nikótín á heilann

Hver eru helstu merki þess að einhver sé orðinn háður nikótíni?

Notar nikótín til að minnka vanlíðan
Heldur áfram að nota þrátt fyrir að vilja hætta
Nikótín eru orðið að daglegri venju (norm), t.d. fyrsta hugsunin þegar þú vaknar

Hversu lengi er nikótín í líkamanum?

Helmingur nikótíns brotnar niður á1-2 klukkustundum og þá minnkar virkni þess, t.d. losnar minna dópamín sem lætur þér líða verr
Hvaða þýðingu hefur það fyrir löngun og fráhvarfseinkenni yfir daginn? Þú þarft stöðugt að nota nikótín til að líða eðlilega

Hvað er mandlan (amygdala) og hvernig hefur nikótín áhrif á hana?

Mandla tengist ótta, kvíða og lætur þig bregðast hratt við tilfinningum
Nikótín getur aukið virkni möndlunnar og aukið þannig kvíða. Það getur auk þess látið þig finna fyrir allskonar óþægilegum tilfinningum
Nikótín ræsir einnig möndluna gegnum streituhormónið kortisól
Með því að hafa bein og óbein áhrif á möndluna eykur nikótín líkur á kvíðaröskun, ofsakvíða og þunglyndi

Hvernig getur nikótín truflað framheilann?

Framheilinn stjórnar m.a. einbeitingu, dómgreind og tilfinningastjórnun. Það Nikótín veikir virkni framheilans og því verður erfiðara að halda athygli og einbeita sér. Þú getur orðið hvatvísari og haft minni sjálfstjórn.
Það verður einnig erfiðara að stjórna tilfinningum sínum
Líklegra að gera eitthvað sem maður sér eftir

Hvers vegna er svefn sérstaklega viðkvæmur fyrir nikótíni?

Þú þarft að sofa í um 8-9 klukkustundi til að líkaminn verði sem hraustastur og best er að sofna á sama tíma (1 klst til eða frá)
Nikótín styttir djúpsvefn, sem getur haft áhrif á vöxt, endurheimt og ónæmiskerfið.
Nikótín truflar einnig draumsvefn (REM-svefn) sem hefur áhrif á tilfinningar, nám og minni.
Nikótín er örvandi efni og heldur heilanum “vakandi”, þú sefur verr og vaknar oftar.

Myndband 3: Að hætta nikótíni og auka eigið dópamín

Hver getur orðið háður?

Hver sem prófar getur orðið háður – en sumir eru viðkvæmari.

Hvað eykur líkur á nikótínfíkn?

Að byrja ungur
Að eiga foreldra sem nota nikótín
Félagsþrýstingur og samfélagsmiðlar
Að hafa greinst með ADHD, kvíða, þunglyndi
Lélegur eða lítill stuðningur frá fjölskyldu eða vinum
Samfélag þar sem nikótín er viðurkennt sem eðlileg neysluvara

Hvernig hefur nikótínnotkun móður áhrif á ófætt barn?

Auknar líkur á fíkn síðar á ævinni
Áhrif á heilaþroska fóstur og ýmsum sjúkdómum

Hvað eykur líkur á að nota nikótín lengi?

Að byrja snemma sem leiðir til þess að taugabrautir slípast fyrir fíkn

Hvernig getur fólk hætt að nota nikótín á skilvirkan hátt?

Fyrsta skrefið að ákveða “af hverju vil ég hætta?”
Faglegur stuðningur: læknir, hjúkrunarfræðingur, ráðgjafi
Minnka smám saman eða hætta strax – eftir aðstæðum
Vita að fráhvörf eru tímabundin, oft 3-7 daga, sjaldan meira en tvær vikur

Hvernig getum við aukið eigið dópamín – á heilbrigðan hátt?

Góður svefn. Hvenær ferð þú að sofa?
Hreyfing. Hvað finnst þér skemmtilegasta hreyfingin?
Borða hollt. Hugsaðu um fæði sem kemur beint úr náttúrunni
Vera úti í morgunbirtunni og þegar sólin er hátt á lofti
Slaka reglulega á, sinna áhugamálum, osfrv
Köld sturta eða pottur
Annað?

Gagnrýn hugsun og umræðuspurningar

Spurningar um hegðun og val

Hugmyndir að verkefnumTab Title